Erzincan‘ın Kemaliye ilçesinde yalnızca bir demirci ustası tarafından üretilen kapı tokmakları motifleri ve sesleriyle bin yıllık bir tarihin kapısını aralıyor. Tarihe açılan kapılardaki bu sırrı tekrar yaşatmaya çalışan Mustafa Demirci, yok olmakla yüz yüze olan bir geleneği yaşatmaya çalışıyor. İlçe sakinleri konutların kapılarına takılan tokmaklar sayesinde mesken sahipleri, kapıyı çalan konuklarını görmeden bayan ya da erkek olup olmadığını anlayabiliyor.
Derin kanyonlar ortasında uzanan bir vadiye yerleştirilmiş küçük ve tatlı bir ilçe olan Kemaliye’de asırlardır yaşatılan ve Türklerin Şamanizm’e inandığı devirdeki geleneklerden olan çeşitli motiflerle kapı süsleme ve demir kapı tokmağı üretimi geleneği, ilçedeki Mustafa Demirci usta tarafından yaşatılıyor.
Erzincan’a 150 kilometre uzaklıkta bulunan 2 bin nüfuslu Kemaliye’de yazları nüfus 15 bini buluyor. İnsanların genelde yürüyerek bir yere gitmeyi tercih ettiği ilçede hiç trafik olmuyor. İlçeye dışarıdan gelenlerin gözüne birinci çarpan şey ahşap yapılar ve bu yapıların kapıları üzerindeki tokmaklar oluyor. Kemaliye’nin binlerce yıllık tarihini ve sosyolojik yapısını anlatan kapı tokmakları kentin göze çarpan en bariz özelliklerinden biri. Geleneklere nazaran bir konuta gelen konuk kapı tokmağını çalışına nazaran karşılanıyor. Mesken sahibi tokmak sesine nazaran konuğun kim olduğunu anlıyor. Kapı tokmağının sesi gelenin bayan mı yoksa erkek mi olduğunu haber veriyor. Şayet konuk büyük tokmağı kullanır ve ses tok ve gür çıkarsa gelen kişi erkek lakin başkasına nazaran ince daha az sesi olan küçük tokmak kullanılırsa gelen kişi bayandır.
Her motifin bir manası var
Kapı tokmaklarının iletileri bunlarla sonlu değil. Tokmaklar üzerindeki motiflerin de bir manası var. Örneğin lamba motifli bir kapı tokmağı meskenin ocağı sönmesin hayat daim olsun manasını taşıyor. Kuş motifi kullanılmışsa bu da mesken sahibinin gurbette bir yakınının olduğu ve haber beklediği manasına geliyor. Sağa sola ayrılan ve kuş başını andıran motifler konutun Müslüman bir aileye ilişkin olduğunu vurguluyor. Öküz motifi ise ailenin birlik olduğunu simgeliyor. Kapı tokmaklarında akrep yılan üzere motiflerde var. Bu motifler Şaman kültüründen kalma. Yılan motifleri çoklukla anahtar delikleri etrafında bulunuyor ve bu motifteki kilide anahtar sokulunca şeytanın o meskene giremeyeceğine inanılıyor. Akrep motifi olan meskenlerde ise cinin şeytanın barınamayacağı inancı var. Günümüzde Kemaliye’de kapı tokmakları yapan kişi 6 nesildir geleneklere bağlı olarak bu işi yapan Demirci ailesinden Mustafa Demirci. Yaklaşık 120 yıl ortadan sonra tekrar 1996 yılında bu geleneği sürdürme kararı alan Demirci ailesinin bu kararı yalnızca kaybolmakta olan bir geleneği yaşatmak değil tıpkı vakitte bu tokmakların işleneceği kapıları yapan marangozları ve buna bağlı olarak da eski taş ustalarını hayata bağlamış. Pek kimsenin ilgi etmediği marangozluk ve taş ustacılığı da kapı tokmakları sayesinde tekrar nefes almaya başlamış.
‘Kopya maneviyatı bozar’
Kopyanın yapılmasının işin kalitesini bozacağını tabir eden Demirci, “Yaptığı esere maneviyat vermeli kişi. Bir tokmak 3-4 günümüzü alıyor. Fiyatları ise 200 liradan başlıyor 750 liraya kadar çıkıyor.” dedi.
“Misafiri kapı tokmağı sesinden tanıyorlar”
Erzincan’ın Kemaliye ilçesinde, konutların kapılarına takılan tokmaklar sayesinde mesken sahipleri, kapıyı çalan konuklarını görmeden bayan ya da erkek olup olmadığını anlayabiliyor.
Şamanizm geleneğine nazaran, geçmişte hane halkını şeytana karşı koruduğu niyetiyle kapılara yapılan yılan figürü üzere süslemeleri kapı ve kapı tokmaklarına işleyen ustalar, Türklerin İslam’a geçişinin akabinde uygulanan kapılara iki farklı tokmak takma geleneğini de yaşatmaya çalışıyor.
Özellikle İslam geleneğinde konut halkının konutlarına gelen konukların cinsiyetine nazaran kıyafetlerine dikkat etmesini sağlamak emeliyle ustalarca yapılıp kapılara takılan iki farklı tokmak, meskene gelen konuğun cinsiyeti konusunda mesken sahibine bilgi veriyor.
İlçe sakinleri, geçmişte adeta imajlı kapı sistemi olan bu metodu kullanmaya devam ediyor.
Kapı tokmağı imalatçılığının unutulmaya yüz tutan bir meslek kolu olduğuna işaret eden Mustafa Demirci, kendi çocuklarını ve torunlarını yetiştirmeye çalışıyor.
Bu tıp kapı tokmaklarının hala istek gördüğüne işaret eden Demirci, el emeği göz ışığıyla uzun uğraşlar sonucunda ürettiği kapı tokmaklarının üzerine farklı manalara gelen motifler de işlediklerini kelamlarına ekledi. – ERZİNCAN
İhlas Haber Ajansı / Lokal
News
